یبوست چیست – علت ، علایم و درمان یبوست

یبوست واژه ای که برای توضیح اختلال در تعداد دفعات یا نظم دفع مدفوع به کار می رود ، همچنین در مواردی مانند سفت شدن غیر طبیعی مدفوع که عبور آن را مشکل و گاهی اوقات دردناک می سازد ، کاهش حجم مدفوع یا احتباس مدفوع در رکتوم برای مدت طولانی نیز یبوست محسوب می شود. داشتن اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته را نیز می توان یبوست به حساب آورد به طور کلی تر هرگونه تغییر نسبت به عادات طبیعی ممکن است یک مشکل در نظر گرفته شود. یبوست یک مشکل سلامتی عمده خصوصا در افراد مسن است.

یبوست می تواند به علت مصرف بعضی داروها ایجاد شود ، همچنین ممکن است عامل آن وجود اختلال در مقعد ، انسداد ، بیماری های عصبی و عضلانی ، اختلالات غدد داخلی و یا حتی مسمومیت با بعضی فلزات باشد. یبوست برای بیمارانی که جهت درمان درد مزمن داروی مخدر دریافت می کنند ، مشکل عمده ای است. یبوست همچنین می تواند با یک فرآیند حاد شکمی مثل آپاندیسیت همراه باشد.

سایر علل یبوست عبارتند از : ضعف ، عدم تحرک ، ناتوانی ، خستگی و عدم توانایی در افزایش فشار داخل شکمی برای تسهیل عبور مدفوع. اکثر افراد به این علت دچار یبوست می شوند که زمان مشخصی برای دفع مدفوع ندارند یا اینکه ضرورت عمل دفع مدفوع را نادیده می گیرند.

در بیشتر موارد یبوست معمولا حاصل عادت غذایی غلط ( عدم مصرف فیبر و مایعات کافی ) ، فقدان تحرک و ورزش منظم و زندگی پر استرس می باشد. همچنین این مشکل هم وجود دارد که فرد یک الگوی فردی دفع مدفوع به طور منظم ندارد و نمی داند که چه وضعیتی نرمال است. مصرف طولانی مدت ملین ها در بروز یبوست نقش دارد. در بعضی افراد به دلیل مشغله ی زیاد و یا بی توجهی به ضرورت اجابت مزاج برای مراجعه به دستشویی جهت اجابت مزاج سهل انگاری می شود لذا چنانچه ضرورت دفع مدفوع نادیده گرفته شود ، غشای مخاطی مقعد و عضلات آن به وجود توده ی مدفوعی عادت می کنند و در نتیجه برای تولید نیروی خود به خودی عضلانی لازم جهت دفع مدفوع ، تحریک قوی تر لازم است. اثر اولیه ی این احتباس مدفوع در روده ، تولید تحریک پذیری و در نتیجه انقباض مکرر است به خصوص بعد از صرف غذا که دردهای انقباضی روده در قسمت میانی و یا پایین شکم ایجاد می شود. پس از گذشت چندین سال از این فرآیند ، روده تن عضلانی خود را از دست می دهد و در مقابل تحریک نرمال ، واکنشی نشان نمی دهد. کاهش تن عضلانی با بالا رفتن سن نیز رخ می دهد. این حالت نیز منجر به یبوست می شود ، زیرا مدفوع برای مدت طولانی در روده باقی می ماند.

تظاهرات بالینی و علایم یبوست :

نفخ شکم ، احساس انقباض در روده ، درد و فشار ، کاهش اشتها ، سردرد ، خستگی ، سوء هاضمه ، احساس تخلیه ی ناقص ، فشار شدید هنگام اجابت مزاج و دفع مدفوع خشک ، سخت و کم حجم.

اگر چنانچه یبوست درمان نشود عوارضی چون افزایش فشار خون ، تراکم مدفوع ، هموروئید و شقاق به همراه خواهد داشت.

وقتی که توده ی متراکمی از مدفوع خشک و سخت قادر نباشد از مقعد خارج شود ، عارضه ی تراکم مدفوع اتفاق می افتد. توده ممکن است در معاینه با انگشت قابل لمس باشد ، این توده روی مخاط روده فشار آورده و موجب زخم شدن آن می شود ، همچنین سبب دفع مکرر مدفوع آبکی می گردد.

هموروئید و شقاق نیز از دیگر عوارض یبوست هستند که هموروئید حاصل احتقان عروق ( پرخون شدن ) اطراف مقعد ناشی از زور زدن می باشد و شقاق مقعد ممکن است به علت عبور مدفوع سخت و خشک و در نتیجه خراشیده شدن کانال مدفوعی ایجاد گردد.افراد مسن ۵ برابر بیشتر از افراد جوانتر مشکلات همراه یبوست را تجربه می کنند ، همچنین یبوست در خانم های باردار به میزان زیادی دیده می شود.

عوامل مختلفی در بروز یبوست نقش دارند. افرادی که از دندان مصنوعی نامناسب استفاده می کنند یا اینکه دندان های خود را از دست داده اند ، در جویدن مشکل دارند و معمولا رژیم غذایی نرم را انتخاب می کنند ، در نتیجه این غذاها معمولا محتویات فیبری کمتری دارند. غذاهای راحت تر به وسیله ی افرادی انتخاب می شوند که علاقه ی کمی به خوردن دارند. ورزش نکردن و استراحت طولانی در بستر نیز با کاهش تن عضلانی شکم و تحرک روده ، در ایجاد یبوست نقش دارند. در دراز مدت تحریکات عصبی مربوط به احساس دفع گنگ می شوند و احساس دفع را کاهش می دهند. علاوه بر این اکثر افراد پیر که برای حرکات روزانه روده از ملین ها بیش از حد معمول استفاده می کنند ، به این داروها وابسته می شوند.

روش درمان یبوست :

هدف از درمان طبی یبوست برطرف کردن علت زمینه ای این بیماری است. درمان شامل قطع مصرف داروهای ملین ، مصرف فیبر در رژیم غذایی و افزایش مصرف مایعات و انجام ورزش به صورت معمول برای تقویت عضلات شکم می باشد.

اضافه کردن ۶ تا ۱۲ قاشق چایخوری سبوس گندم به رژیم غذایی در طول روز توصیه می شود. این توصیه به خصوص برای درمان یبوست در افراد مسن مفید است.اگر استفاده از ملین لازم باشد ، داروهای مورد نیاز توسط پزشک تجویز می گردد.

به طور کلی در درمان یبوست اهداف زیر دنبال می شود :

۱ – ایجاد یا حفظ الگوی منظم برای اجابت مزاج. ( بهترین زمان آن بعد از صبحانه است )

۲ – اطمینان از مصرف مایعات کافی و مصرف غذاهای پرفیبر.

۳ – تسکین اضطراب در مورد الگوهای اجابت مزاج و اجتناب از عوارض.

۴ – تجویز داروهای مورد نیاز توسط پزشک.

دسته های دارویی مورد استفاده در درمان یبوست :

ملین ها با چند مکانیسم حرکات روده را ازایش می دهند :

۱ – حجم دهندگی : عمل حجم افزایی بر مدفوع که سبب انقباض رفلکسی روده می شود. مانند مسهل های نمکی ( منیزیم هیدروکساید ) ، پسیلیوم یا موسیلیوم ( دانه ی اسفرزه ) ۱ تا ۳ بار در روز هربار ۱ تا ۲ ساشه در یک لیوان آب.

سالم ترین ملین در خانم های باردار پسیلیوم است.

این گروه شروع اثر طولانی داشته و باید با آب فراوان مصرف شوند. اثر درمانی پسیلیوم به واسطه ی تورم موسیلاژ در پوسته ی دانه و جذب آب و افزایش حجم آب و رطوبت مدفوع و منجر به افزایش حرکات روده ی بزرگ است در زمان احتقان روده و خون در مدفوع نباید مصرف شوند.

۲ – لیز کنندگی : عبور مدفوع از رکتوم را آسان می کند مانند روغن معدنی و گلیسیرین.

شیاف گلیسیرین بسیار مناسب برای کودکان است در صورت عدم وجود از شیاف استامینوفن که پایه ی گلیسیرین دارد به عنوان جایگزین استفاده می شود.

روغن های معدنی به دلیل کاهش جذب ویتامین های محلول در چربی کمتر تجویز می شوند و در صورت مصرف باید با معده ی خالی مصرف شوند.

۳ – هیپراسموتیک : لاکتولوز ۱۰ تا ۲۰ گرم در روز همراه با آب فراوان یا آب میوه و شیر برای بهبود طعم و سوربیتول ۲۰ تا ۵۰ گرم در روز.

دردهای شکمی و نفخ بعد از مصرف این دسته از ملین ها بیشتر از بقیه است.

۴ – محرک دیواره ی روده : روغن کرچک ، سنا ( سی لاکس ، سنامد ) ، بیزاکودیل.

نکات ضروری :

* به طور کلی ملین ها در کودکان زیر ۶ سال تنها با دستور پزشک تجویز می شوند. چرا که این کودکان قادر به توضیح علائم بیماری خود نیستند و از آن جائیکه تشخیص دقیق بیماری بر مصرف این داروها به طور خودسرانه ارجحیت دارد با عدم مصرف خودسرانه ی دارو می توان از عواقب بیماری هایی مانند آپاندیسیت و یا بروز عوارض جانبی شدیدتر جلوگیری کرد.

 * مصرف حداقل ۶ تا ۸ لیوان آب در روز برای کمک به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از کاهش آب بدن ضروری است. این امر به دلیل خروج حجم زیادی از آب با مدفوع اهمیت دارد.

* داروهای ملین نباید بیش از ۱ هفته ( مگر به تجویز پزشک ) مصرف شوند. مصرف طولانی مدت این داروها که به صورت عادت در آمده باشد ممکن است سبب وابسته شدن کار روده به این داروها شود.

* از مصرف داروهای ملین تا ۲ ساعت بعد از مصرف سایر داروها خودداری شود.

* داروهای حجیم کننده ی مدفوع حاوی مقادیر قابل توجهی قند یا سدیم هستند این موضوع در بیماران مبتلا به دیابت و افرادی که محدودیت مصرف سدیم دارند اهمیت دارد.

* بی عارضه ترین ملین جهت استفاده ، ملین های گروه حجم دهنده ها نظیر پسیلیوم است.