عوامل ایجاد سرطان

ایجاد سرطان  (Cancer ) به دو عامل مهم بستگی دارد.

– یک عامل داشتن زمینه ژنتیک افراد ٬ چنانچه استعداد ابتلاء به سرطان در برخی از خانواده ها وجود دارد . در این زمینه ٬ تغییر در برخی از علل ها خاموش شدن ژنهای مهار کننده تقسیم ٬ فعال شدن ژنهای تکثیر خاموش ( انکوژن ) و مکانیسم هایی که منجر به فنا ناپذیری سلول و یا مجموعه ای از عوامل فوق را مطرح می کنند.

– عامل دوم ٬ عامل محیطی و میکرو شیمیایی است که این عامل نیز خود  می تواند به عوامل میکروشیمیایی محیط داخلی بدن ٬ نظیر هورمون ها ٬ سیتوکین ها ٬ مولکول های ناقل پیامهای عصبی و عوامل سرطانزا ی محیط خارجی تقسیم شوند که در گروه اخیر می توان از عوامل شیمیایی سرطانزا عوامل فیزیکی و عوامل عفونی را نام برد.

آنتی ژن های توموری :

بوجود آمدن تومورهای بدخیم درنتیجه اختلالهای متعدد فیزیولوژی سلولی است که منجر به بروز ژنهای خاموش یا جهش یافته یا بروز ژنهای طبیعی بدون کنترل و یا ژنهای محرک ویروسی است . محصولات این ژنها در سلول های سرطانی تولید پروتئین هایی است که در حالت عادی یا در سلول های فرد وجود نداشته و در صورت بروز پروتئین ها و یا آنتی ژنهای بیگانه تلقی می شوند و یا مقدار آنها بسیار کم و جزئی بوده و بدن نسبت به آنها تحمل یا تولرانس داشته است بنابراین به آنتی ژن های سلول های تومورال نئوآنتی ژن می گویند .

برخی از این نئو آنتی ژن ها به وسیله سلول هایی از سیستم ایمنی ذاتی شناسایی و منهدم می شوند نظیر سلولهای کشنده طبیعی ( NK ) و یا ماکروفاژ ها و برخی دیگر بطور اختصاصی مورد شناسایی قرار گرفته و لنفوسیت های T کشنده و یا T یاریگر را تحریک می کنند و یا با تحریک لنفوسیت های B ایجاد آنتی بادی می نمایند و در واقع دفاع اختصاصی بر علیه نئو آنتی ژنهای خاصی ایجاد می شود .

علاوه بر تفاوت در نحوه شناسایی و ایجاد پاسخ به آنتی ژنهای توموری به وسیله سیستم ایمنی ٬ آنتی ژن های توموری را می توان بر اساس تفاوت بروز آنها روی سلول های سالم ویا توموری نیز تقسیم بندی کرد .

بر این اساس دو دسته نئو آنتی ژن تشخیص داده می شود.

۱ – نئو آنتی ژن هایی که در سلول های سالم بروز نمی کنند . به این آنتی ژنها  ٬ آنتی ژنهای اختصاصی تومور ( TSA ) می گویند . که برخی از آنها فقط در سرطان خاص دیده می شوند در حالی که بقیه آنها بین تعدادی  از سرطان ها بصورت مشترک بوجود می آیند .

۲ – آنتی ژن های توموری که بر سطح سلول های طبیعی نیز یافت می شوندبه این دسته از آنتی ژنها ٬ آنتی ژن های همراه تومور ( TAA ) گفته می شود در این گروه می توان آنتی ژنهای جنینی ٬ آنتی ژنهای اختصاصی پروستات ( PSA ) ٬ آنتی ژن لوسمی لنفوبلاستیک حاد ( CALLA ) را نام برد. در بیشتر موارد این آنتی ژنها از اجزای طبیعی سلول هستند که بروز آنها در توموها ٬ غیر معمول یا تنظیم نشده می باشد. در واقع این دگرگونی می تواند تحت تاثیر مواد سرطانزا ٬ جهش های نقطه ای ٬ حذف و یا تغییر مکان کرموزومی و یا تحت تاثیر ژنهای ویروسی ایجاد انکوژنهایی شود که موجب ایجاد فراورده های غیر طبیعی شود.

طبقه بندی جدید آنتی ژن های توموری بر اساس ساختمان مولکولی و منشا آن صورت می گیرد .

آنتی ژن های توموری که توسط ویروسها ایجاد می شوند :

این آنتی ژنها که مختص تومور می باشند بوسیله ژنوم ویروسهای سرطانزا تولید می شوند.

این دسته از ویروسها را ویروسهای انکوژن می نامند که می توانند جزء  DNA یا RNA ویروسها باشند .از ویروسهای DNA دار می توان پاپووا ویروسها نظیر ویروس پولیوما و یا ادنو ویروسها و یا ویروس اپشتین بار ( EBV ) که با لنفوم سلول B و کارسینوم نازوفارنکس ارتباط دارد و ویروس پاپیلومای انسانی که با سرطان گردن رحم ارتباط دارد ٬ را نام برد .

پس از آلودگی ویروس ژن هایی مشابه با ژن های انکوژن سلولی را بروز می دهد که در رمزدهی و تولید فاکتورهایی دخالت می کنند که قادرند در رشد و تقسیم سلولی نقش داشته باشند . و پروتئین های کد شده بوسیله ویروس در هسته ٬ سیتوپلاسم و یا غشای پلاسمایی سلول های توموری یافت می شوند . این پروتئین ها پردازش شده و پپتیدهای تولید ده بوسیله مولکول های MHC کلاس I روی سطح سلول های تومورال عرضه می شود و لنفوسیتهای Tc بطور اختصاصی آنها را مورد شناسایی قرار می دهند و اگر سلول های کشته شده بوسیله ماکروفاژها فاگوسیت شوند قطعات پروتئینی پردازش شده در کنار MHC کلاس II به لنفوسیت های Th ارائه شده و می توانند منجر به پاسخهای ایمنی سلولی و همورال بصورت توام شود .

در مقابل ویروس های RNA دار ( رترو ویروس ها ) به دلیل این که در ژنوم خود حاوی انکوژنهایی هستندکه قادرند ظرف چند هفته پس از عفونت ایجاد تومور نمایند ٬ به آنها تغییر دهنده سریع گفته می شود در مقابل برخی از رترو ویروسها مدت زمان طولانی تری برای ایجاد تومور لازم دارند که به آنها تغییر دهنده بطیء می گویند .

شناخته شده ترین این ویروسها  ٬ ویروس HTLV-1 است که عامل ایجاد لوسمیدر لنفوسیت T و یا لنفوم ( ATL ) در بزرگسالان می شود.

آنتی ژن های موتان یا موتاسیون یافته :

در برخی موارد که سلول در معرض مواد موتاژن مثل کموتراپی و یا سایر موارد قرار می گیرد ٬ آنتی ژنهای تغییر یافته ای ایجاد می شود که به پروتئین های شوک گرمایی ( HSP ) متصل می شود. که می تواند باعث ارائه آن به وسیلهMHC کلاس I و فعال سازی رده اختصاصی لنفوسیت TC شود . این پپتیدهای موتان در برخی از تومورهای انسانی ( سرطان پستان ٬ کارسینومای کولونو پانکراس ) وجود این مجموعه آنتی ژنهای توموری ساخته شده از ژنهای موتان یا انکوژن و پروتئین های شوک گرمایی دیده شده است

آنتی ژن های انکوفتال یا جنینی سرطانی :

این آنتی ژن ها محدود به سلول های توموری نیستند و در شرایط التهاب در نسوج مختلف و در شرایط عادی بطور طبیعی طی دوران جنینی بروز می کنند .

در بافتهای افراد بالغ با مقادیر بسیار جزئی حضور دارند. بنظر می رسد که ژن های کد کننده این پروتئین ها در جریان تکامل خاموش می شوند اما در بدخیمی ها مجددا فعال می شوند این آنتی ژنها با آنتی بادی هایی که بر علیه آنها ساخته شده( حتی بوسیله سایر گونه ها ) واکنش می کنند و شاخص خوبی برای شناسایی برخی از تومورها هستند . اگر چه سنجش این شاخص ها حساسیت بالایی برای تشخیص سرطانها ندارند ولی مثبت بودن و تعیین آنها ٬ برای ارزیابی توده تومورها روند درمان یا عود مجدد بیماری مهم است . از شناخته شده ترین این آنتی ژنها می توان از کارسینوما امبریونیک آنتی ژن ( CEA) و آلفافیتو پروتئین ( AFP ) نام برد .

CEA یک پروتئین درون غشای است که به عنوان یک مولکول چسبان بین سلولی محسوب می شود. در دوران جنینی تا شش ماهه اول ٬ به مقدار زیاد در روده ٬ پانکراس و کبد بروز می نماید.

در بالغین نیز به مقدار جزئی یافت می شود اما در سرطان کولون ٬ سرطان پانکراس ٬ سرطان معده و سرطان پستان مقدار آن افزایش می یابد و سطح سرمی آن نیز بالا می رود .

a-FP یک گلیکوپروتئین از دسته آلفا گلوبولین ها است که طی دوران جنینی از کیسه زرده و کبد ترشح می شود. غلظت سرمی آن در جنینی زیاد( حدود سه میلی گرم در میلی لیتر – آلبومین دوران جنینی ) با رشد ٬ آلبومین جایگزین آن می شود اما با غلظت کم در سرم وجود دارد . در کارسینومای سلولهای کبدی تومورهای سلول های جنسی و گاهی در سرطان معده و سرطان پانکراس افزایش می یابد . سطح سرمی این فاکتور در برخی از بیماریهای مزمن کبدی نیز افزایش می یابد.

آنتی ژنهای تغییر یافته گلیکوپروتئینی و گلیکولیپیدی :

بسیاری از تومورهای انسانی در سطح خود ترکیبات غیر طبیعی از گلیکوپروتئین ها و یا گلیکولیپیدها را نشان می دهند. این مولکولهای تغییر یافته در اثر تغییر در آنتی ژنهای گروههای خونی و موسین ها بوجود می آیند . موسین ها ٬ پروتئین هایی با وزن مولکولی بالا هستند که تعداد زیادی زنجیره جانبی کربوهیدراتی به صورت o-linked به یک پلی پپتید مرکزی اتصال یافته اند. تغییر در زنجیره های جانبی و یا آنزیمهایی که این زنجیره ها را می سازند منجر به ایجاد اپی توپ های اختصاصی تومور ( از جمله CA19.9 و CA125 در سرطان تخمدان Muc1 در سرطان پستان است ).

آنتی ژن های توموری اختصاصی بافت :

آنتی ژن های اختصاصی بافت در سطح سلول های طبیعی بافت وجود دارند و مشخص کننده نوع بافت و مرحله خاصی از دگرگونی یا تمایز طبیعی آن می باشد که در سلول های توموری به مقدار زیاد یافت شده و پاسخ های ایمنی از نوع آنتی بادی را تحریک می کنند به عنوان مثال در لنفومی که از سلول B در حال تکامل منشا می گیرد یک شاخص سطحی به نام CD10 که در لنفوسیتهای B پیش ساز اولیه وجود داشته بروز می کند . قبلا به این مارکر ٬ آنتی ژن مشترک لوسمی لنفوبلاستیک حاد ( CALLA ) می گفتند .

منبع :

فشرده ایمونولوژی ( پریوش ابراهیمی – نپتون نیک انجام )