اسهال خونی ، باکتریال ، ویروسی ، آمیبی و دارو ها

بیماری گوارشی یک مشکل عمده ی سلامتی ، در همه ی گروه های سنی است. شیوه ی زندگی سخت گیرانه ، سطوح بالای استرس ، زمان های نامنظم در غذا خوردن ، مصرف ناکافی فیبر و فقدان تمرین و ورزش روزانه ، در بروز این مشکلات نقش دارند. با شناسایی الگوهای رفتاری غلطی که بیمار را در معرض خطر قرار می دهد و همچنین با آموزش اجتماعی در خصوص پیشگیری و درمان می توان تا حدود زیادی بر بروز مشکلات مزمن این بیماری تأثیر گذاشت.

تغییر در الگوهای دفع مدفوع ، نشانه ی اختلالات عملکردی یا بیماری های دستگاه گوارش می باشد. شایع ترین تغییرات به صورت یبوست و اسهال دیده می شود.

اسهال : اسهال عبارت است از افزایش تعداد دفعات دفع ( بیش از ۳ بار در روز ) ، افزایش حجم مدفوع بیش از ۲۰۰ گرم در روز و اختلال در قوام مدفوع ( شل شدن آن ). اسهال به طور معمول با احساس فوریت در دفع مدفوع ، بی اختیاری یا ترکیبی از این فاکتورها همراه است. هر وضعیتی که سبب افزایش ترشحات روده ای ، کاهش جذب مخاطی یا اختلال در تحرک روده ها شود ، می تواند ایجاد اسهال نماید. هر شخصی در طول عمر حداقل ۱ تا ۲ بار به اسهال مبتلا می شود. بروز اسهال در کودکان بسیار خطرناک است و درکشورهای در حال توسعه سبب مرگ و میر نیز می شود.

اسهال می تواند به صورت حاد یا مزمن باشد. اسهال حاد غالبا با عفونت همراه است و معمولا خود به خود محدود شونده می باشد. اسهال مزمن مدت بیشتری طول می کشد و ممکن است به صورت دوره ای عود کند.

اسهال ممکن است به علت مصرف بعضی از داروها ، مواد غذایی ، بیماری ها ، فرآیندهای عفونی ویروسی یا باکتریال ایجاد شود.

علاوه بر افزایش دفعات دفع و محتوای مایع مدفوع ، بیمار دچار درد و اسپاسم شکمی ، نفخ ، صدای نمل نمل روده ای ، بی اشتهایی و تشنگی می شود.

عوارض اسهال :

احتمال نارسایی قلب به علت از دست دادن مایع و الکترولیت به خصوص دفع پتاسم ، ضعف عضلانی ، کاهش فشار خون ، بی اشتهایی و خواب آلودگی ، اختلال در ریتم قلبی می تواند منجر به مرگ شود.

انواع اسهال :

اسهال را به دو نوع تقسیم می کنند :

۱ – اسهال حاد      ۲ – اسهال مزمن

اسهال حاد :

این نوع اسهال محدود شونده است به نحوی که با یک رژیم غذایی مناسب برطرف می شود. این نوع اسهال به طور معمول منشا باکتریال یا ویروسی دارد و اغلب به علت خوردن یا نوشیدن غذاهای آلوده ایجاد می شود.

اسهال ویروسی :

تب ملایم ، تهوع ، استفراغ ، مدفوع آبکی بدون خون ، سردرد بی قراری و دردهای شکمی از علایم این نوع اسهال می باشند که شروع آن یک تا دو روز طول می کشد.

اسهال باکتریال :

شایع ترین و جدی ترین شکل اسهال است. دو شکل عمده ی آن اسهال آبکی و اسهال خونی ( دیسانتری ) می باشد.

در اسهال آبکی بیمار مقدار زیادی از آب و املاح بدن را همراه مدفوع دفع کرده و دچار کم آبی می شود این نوع اسهال غیر تهاجمی بوده ( میکروارگانیسم وارد جریان خون نمی شود ) ، به خودی خود محدود می شود و با جایگزینی آب و الکترولیت بهبود می یابد.

اسهال خونی :

اسهالی تهاجمی بوده ( میکروارگانیسم وارد جریان خون می شود ) همراه با عفونت ، تخریب بافت روده و خونریزی.

شروع بیماری با اسهال آبکی با شدت متوسط می باشد که اضافه شدن علائمی شامل مدفوع خونی ، دردهای شکمی و تب متمایز کننده ی این اسهال از اسهال آبکی است با ادامه ی بیماری اسهال خونی به همراه تب بالا ، می تواند سبب ناتوانی حاد گردد. طول بیماری چند هفته است و آنتی بیوتیک ها در درمان بیماری نقش دارند.

اسهال آمیبی :

اسهال طولانی و عود شونده با حجم کم مدفوع ، درد و زور پیچ است که به دو شکل اسهال خونی آمیبی و اسهال ساده آمیبی تقسیم می شود.

اسهال خونی آمیبی : آمیب سبب تخریب بافت روده ای و تولید زخم های مجزای روده ای می شود.

علائم بیماری شامل تندرنس شکمی ، درد و اسهال خونی ناگهانی ، تهوع ، افزایش تعداد دفعات احساس اجابت مزاج است.

اسهال ساده آمیبی : شامل علائم مدفوع به نسبت آبکی ، انقباضات شکمی ، نفخ ، بیقراری و از دست دادن وزن می باشد. کودکان بیشتر مستعد ابتلاء به این نوع اسهال هستند.

در اسهال های آمیبی برای جلوگیری از تهاجم ثانویه به علت وجود کیست از یدوکینول استفاده می شود.

اسهال بر اثر مصرف داروها : مصرف بعضی از داروها سبب بروز اسهال به صورت عوارض ناخواسته دارویی می شود مانند آنتی بیوتیک ها.

اسهال مزمن :

به طور معمول این اسهال بیش از دو هفته طول می کشد و لزوما به طور پیوسته نیست ، مانند اسهال ناشی از آمیب که همراه با کیست باشد ، سندرم روده ی تحریک پذیر ، هایپرتیروئیدی و عدم تحمل به لاکتوز ( که با مصرف شیر و لبنیات ایجاد می شود ).

درمان دارویی اسهال : درمان اولیه به طور مستقیم مربوط به کنترل نشانه های بیماری و جلوگیری از عوارض  و حذف یا درمان بیماری های زمینه ای می باشد. بعضی داروها ممکن است شدت بعضی اسهال ها و بیماری را کاهش دهند.

در طی حمله ی اسهال حاد ، استراحت در بستر و مصرف مایعات و غذاهای کم حجم کمک کننده است. وقتی که بیمار بتواند مصرف خوراکی غذا را تحمل کند ، رژیم غذایی به صورت ترکیبی از نیمه جامد و جامد توصیه می شود.

از مصرف کافئین ، نوشابه ها و غذاهای خیلی داغ و خیلی سرد ، اجتناب شود. زیرا حرکت روده ها را تحریک و اسهال را تشدید می کند. فرآورده های شیر ، چربی ، محصولات دانه ی سبز ، میوه جات تازه و سبزیجات ممکن است تا چند روز محدود شوند. از مصرف خودسرانه داروهای ضد اسهال همچون دیفنو کسیلات ، لوپرامید و یدوکینول بدون تجویز پزشک خصوصا در مورد اسهال های عفونی پرهیز شود. در صورت بروز کم آبی به خصوص در افراد مسن و کودکان ، فرد به سرعت به مرکز درمانی انتقال داده شود.

افراد پیرتر و نوزادان زودتر بدنشان دچار کم آبی می شود و در نتیجه کاهش سطح پتاسیم و اختلالات ریتم قلبی در آنها بیشتر است.

به طور کلی خوددرمانی در موارد اسهال جایز نیست و لازم است فرد سریعا به پزشک مراجعه نماید و در این فاصله از مایعات فراوان جهت جایگزینی آب از دست رفته ی بدن استفاده نماید.

دسته های دارویی مورد مصرف در اسهال :

۱ – کاهنده های حرکت روده : الف – دی فنو کسیلات ب – لوپراماید

۲ – ORS جهت جایگزینی آب و الکترولیت از دست رفته ی بدن.

۳ – یدوکینول برای درمان کیست های آمیبی.

 ۴ – داروهای دیگر جهت از بین رفتن علائم بیماری استفاده می شود ، مثل مصرف هیوسین یا دی سیکلومین جهت کاهش حرکات روده و کاهش درد شکم.

نکات ضروری  در رابطه با اسهال :

* عوارض جانبی قرص های لوپرامید و دیفنوکسیلات شامل خشکی دهان و تاری دید است ، لوپراماید دارای عوارض جانبی کمتر می باشد و وابستگی به آن کمتر است.

* به دلیل ایجاد وابستگی داروهای ذکر شده نباید بدون تجویز پزشک مصرف گردد.

* این داروها در اسهال های میکروبی منع مصرف دارند.

* حداکثر میزان مصرف برای ۴۸ ساعت می باشد.

* در اسهال های حاد غیر میکروبی و غیر آمیبی نیازی به درمان دارویی نیست تنها کافی است آب و الکترولیت از دست رفته ی بدن جبران شود.( بعد از هر بار اجابت مزاجیک لیوان ORS خورده شود.)