کم خونی و مصرف قرص آهن ( فقر آهن )

یکی از بیماریهای غیر ژنتیکی شایع ٬ بخصوص در کشور های جهان سوم و در حال توسعه ٬ کم خونی ناشی از فقر آهن می باشد که به گروه سنی خاصی اختصاص نداشته و علت آن دفع مقادیر زیاد آهن از بدن و یا نرسیدن مقدار مناسب آهن به بدن (کم خونی تغذیه ای ) می باشد . در نتیجه مقدار هموگلوبین که وظیفه آن انتقال اکسیژن به بافت ها می باشد در بدن کاهش یافته ( کمتر از ۱۱ تا ۱۲ گرم در دسی لیتر ) علائم زیر را به دنبال خواهد داشت :

۱ – احساس خستگی ٬ بی حوصلگی و ضعف در کودکان .

۲ – در خانم های باردار اثرات منفی در رشد و تکامل جنین داشته و احتمال زایمان پیش از موعد ٬ تولد نوزادانی با وزن غیر عادی و تاخیر رشد (IUGR) را افزایش می دهد تا جایی که می تواند موجب مرگ جنین شود ٬ از آنجا که در این دوره نیاز زنان به آهن دو برابر زمان قبل از بارداری می باشد ٬ لازم است از چهارماهگی تا سه ماه پس از زایمان ( طبق نظر پزشک ) از مکمل های آهن استفاده شود با این وجود برخی به دلیل عوارض آن ٬ از مصرف این مکمل ها خودداری می نمایند اما باید توجه داشته باشند که با ادامه مصرف ٬ استفاده از این داروها قابل تحمل تر شده و در مواردی این عوارض به کلی ازبین خواهند رفت .

۳ – در دانش آموزان ٬ عوارض آن به صورت کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی بروز می کند لذا توصیه می شود دانش آموزان از سن ۱۲ سالگی به بعد در هفته حداقل ۴ الی ۵ وعده غذایی شامل گوشت را در رژیم غذایی خود استفاده نمایند .

۴ – بروز کم خونی در شیرخواران به دلیل کمبود آهن در شیر مادر ( که در این صورت بر اساس دستور پزشک از چهار ماهگی تا دو سالگی ( تا زمانی که شیرخوار بتواند از سایر منابع غذایی استفاده نماید ) از قطره آهن استفاده می شود .

۵ – در خانمها موجب کاهش غیر معمول حجم خونریزی و یا حتی قطع عادت ماهانه می شود از اینرو مصرف یک قرص آهن در هفته برای دختران نوجوان لازم به نظر می رسد .

۶ – از دیگر علائم این بیماری بی حالی و رنگ پریدگی و در موارد حاد سردرد ٬ تنگی نفس و تپش قلب ٬ سوزش و قرمزی زبان ٬ ترک خوردن گوشه لبها ٬ ایجاد فرو رفتگی ( ناخن های قاشقی ) و یا شیار هایی بر روی ناخن می باشد .

توصیه های مهم در مصرف قرص آهن :

● بهتر است مکمل آهن قبل از خواب مصرف شود تا تحمل برخی عوارض احتمالی مصرف این دارو نظیر یبوست ٬ تهوع ، درد معده ، اسهال آسانتر شود و یا برای کاهش بروز این عوارض می توان مصرف آنها را با نیم دوز توصیه شده آغاز و به تدریج دوز مصرف دارو را به مقدار اصلی رساند .

● مصرف مکمل آهن به صورت نمکهای آهن (سولفات آهن خوراکی ) با معده خالی جذب آهن را تسریع می نماید اما در عوض بروز مشکلات گوارشی را افزایش می دهد .

● مکمل های آهن و یا منابع غذایی دارای مقدار زیاد آهن مانند گوشت قرمز ٬ زرده تخم مرغ ٬ جگر ٬ اسفناج تازه ٬ عدس و لوبیا ٬ آجیل را نباید همراه با منابع غذایی ( پنیر و شیر و … ) و یا مکملهای کلسیم مورد استفاده قرار داد زیرا در جذب آهن توسط روده ها اختلال ایجاد می کنند .

توجه : برخی بر این اعتقاد هستند که مصرف ماست برخلاف شیر و پنیر همراه با منابع آهن ( گوشت قرمز و … ) تاثیری در کاهش جذب آهن ندارد و به تبع مصرف دوغ که در حقیقت ماست رقیق شده است نیز خللی در جذب آهن ایجاد نخواهد کرد .

● زنان باردار نباید مصرف قرص آهن را به دلیل بروز عوارض آن قطع کنند، زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل شده و یا کلا برطرف خواهد شد.

● باوجود اینکه در کشورمان اکثر زنان ( طبق آمار در حدود ۷۰ در صد زنان ٬ بخصوص افرادی که در نواحی  شمالی کشور زندگی می کنند به دلیل وجود نوعی انگل ) نیازمند استفاده از مکمل های آهن هستند اما مصرف خودسرانه این مکملها نیز عوارض زیادی ایجاد می نمایند ٬ چنانچه زنان باردار علی الخصوص زنان با هموگلوبین بالای ۱۳/۲ گرم در دسی لیتر ٬ با وجود نداشتن مشکل فقر آهن ٬ بطور مرتب از مکمل های آهن استفاده نمایند خود را در معرض فشار خون بالا قرار داده امکان تولد جنین نارس در آنها افزایش می یابد . در این موارد معمولا مصرف اسید فولیک و کلسیم توصیه می شود .

علاوه بر این مصرف مکمل ها زمانی که بدن نتواند مازاد نیاز خود را دفع کند در کبد رسوب نموده و می توانند صدمات جدیی به کبد و مغز استخوان وارد کنند .