تغذیه و رژیم دیابتی

تغذیه و رژیم دیابتی

دیابت چیست : دیابت – Diabetes – یکی از انواع بیماریهای مزمن و غیر واگیر است . در این یماری مقدار قند خون به علت نارسایی در ترشح انسولین ٬ عملکرد انسولین و یا هردو مورد افزایش می یابد .

بررسی ها نشان می دهد که حداقل ۳ میلیون نفر دیابتی در کشور زندگی می  کنند و متاسفانه نیمی از آن ها از بیماری خود بی اطلاع هستند . از جمله عوارض این بیماری می توان به نارسایی قلبی ٬ نارسایی کلیوی ٬ پرفشاری خون ٬ مشکلات بینایی و عصبی اشاره نمود . درمان بیماری دیابت شامل مراقبت های تغذیه ای ٬ دارودرمانی ٬ فعالیت بدنی یا ورزشی ٬ کنترل قند خون و آموزش به بیمار می باشد و تغییر در شیوه زندگی در کنترل بیماری بسیار کمک کننده است .

انواع دیابت (Diabetes ) :

دیابت نوع ۱ ( دیابت کودکان ) ٬ دیابت نوع ۲ ( دیابت بزرگسالان ) ٬ دیابت بارداری می باشد .

دیابت نوع ۲ ممکن است سالها ناشناخته بماند زیرا قند خون به طور تدریجی بالا می رود . این بیماران ۲ تا ۴ برابر بیشتر از دیگران در معرض خطر بیماریهای قلبی عروقی قرار دارند .

دیابت و تغذیه :

رژیم درمانی صحیح در کنترل و تثبیت قند خون افراد دیابتی نقش مهم دارد . رژیم غذایی (رژیم دیابتی ) روزانه افراد دیابتی با رژیم غذایی روزانه  افراد عادی کمی متفاوت است . افراد دیابتی باید رژیم غذایی روزانه و کالری دریافتی را به دقت کنترل کنند . برنامه های غذایی روزانه شامل کربوهیدراتها ٬ پروتئین ها ٬ چربی ها ( درشت مغذی ها ) به عنوان منبع انرژی و همچنین سایر مواد مثل ویتامین ها و مواد معدنی ( ریز مغذی ها ) می باشد .

هرم غذایی بر مصرف متعادل همه گروه های غذایی تاکید دارد .

دیابت و کربوهیدرات ها :

کربوهیدراتها به شکل ساده و پیچیده وجود دارند . کربوهیدرات های ساده شامل قند ٬ شکر هستند که بسیار سریع  جذب می شوند و باعث افزایش سریع قند خون می شوند و باید مصرف آن محدود شود .

کربوهیدرات های پیچیده بیشتر در غذاهای نشاسته ای مانند حبوبات ٬ جو دوسر ٬ برنج ٬ نان ٬ سیب زمینی ٬ ماکارونی یافت می شوند . کربوهیدرات ها مهمترین و اصلی ترین عامل در افزایش قند خون ناشی از مصرف غذا به شمار می روند. مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات را باید با توجه به میزان انسولین مصرفی بیمار و در مورد بیمارانی که از داروهای پایین آورنده قند خون استفاده می کنند ٬ با توجه به میزان قند خون آنها ٬ بین وعده های اصلی و میان وعده ها توزیع نمود . توزیع کربوهیدرات غذاهای توصیه شده در طول روز می تواند از هیپوگلیسمی ( افت قند خون ) و یا هایپرگلیسمی ( افزایش قند خون ) جلوگیری کند .

دیابت و پروتئین ها :

گوشت مرغ ٬ ماهی ٬ تخم مرغ ٬ حبوبات ٬ شیر و ماست حاوی پروتئین هستند .

غذاهایی که حاوی پروتئین هستند به اندازه غذاهای حاوی کربوهیدرات بر میزان قند خون تاثیر نمی گذارند . البته نیمی از پروتئین مصرف شده پس از گذشت چند ساعت به کربوهیدرات تبدیل خواهد شد و تاثیر کمی بر میزان قند خون خواهد داشت ولی در مصرف پروتئین نیز رعایت اعتدال ضروری است .

دیابت و چربی ها :

چربی ها به طور عمده در گوشت ٬ لبنیات ٬ روغن های گیاهی ٬ روغن ماهی ٬ آجیل و مغز ها وجود دارند و منبع تولید انرژی و دارای اسیدهای چرب ضروری و ویتامین E می باشند . توجه به نوع و میزان چربی رژیم غذایی بسیار مهم و ضروری است . در رژیم دیابتی باید از انواع چربی های غیر اشباع متنند روغن مایع گیاهی ( روغن زیتون ٬ آفتابگردان ) و روغن ماهی به میزان متعادل و مناسب استفاده نمود .

نخوردن غذای کافی در وعده های اصلی و میان وعده ٬ فعالیت بدنی زیاد و تزریق انسولین بیش از نیاز ٬  مصرف برخی دارو های ضد فشار خون و داروهای اعصاب باعث افت قند خون می گردد .

دیابت و فیبر ها :

غذاهای حاوی فیبر با طولانی نمودن زمان هضم ٬ سطح قند خون غذا را تعدیل می کند . برای تامین فیبر بر مصرف حبوبات ٬ سبزی ها ٬ میوه ها ٬ غلات و جو تاکید می گردد . فیبر همچنین تاثیر مطلوبی بر میزان کلسترول ( چربی خون ) دارد .

دیابت و آب :

به همه بیماران دیابتی به خصوص بیماران مسن توصیه می شود به مقدار کافی آب مصرف نمایند حتی اگر احساس تشنگی  نداشته باشند .

دیابت و صبحانه :

خوردن صبحانه برای بیماران دیابتی حیاتی است . بعضی از بیماران ممکن است وعده صبحانه را به منظور کاهش دریافت کالری و کاهش وزن حذف نمایند اما نخوردن صبحانه به دلیل ناشتا بودن به مدت طولانی باعث افت قند خون گردیده و همچنین باعث می شود در وعده ناهار مقدار بیشتری غذا خورده شود که باعث افزایش وزن می گردد .

رژیم دیابتی

استفاده از راهنمای غذایی روزانه :

رعایت سه اصل مهم کفایت ٬ تعادل و تنوع در برنامه غذایی افراد دیابتی همانند افراد سالم ضروری است .

به منظور دستیابی به کفایت در افراد بزرگسال حداقل ۶ واحد گروه نان و غلات ٬ برنج و ماکارونی ٬ ۳ واحد از گروه سبزی ها ٬ ۲ واحد میوه ٬ ۲ وحد گروه گوشت ها و ۲ واحد گروه شیر و لبنیات توصیه می شود.

چاقی و اضافه وزن :

اضافه وزن و چاقی باعث می شود تا انسولینی که بدن می سازد یا تزریق می شود کارایی لازم برای پایین آوردن قند خون را نداشته باشد . همچنین اضافه وزن با بالا بردن فشار خون و چربی خون ٬ بیمار را مستعد بیماری کلیوی و سکته مغزی می نماید و افزایش میزان چزبی خون ٬ بیمار را مستعد ابتلا به گرفتگی عروق می نماید .

کاهش وزن در افراد دیابتی منجر به افزایش تاثیر انسولین در بدن و بهبود میزان قند خون می گردد .

علائم افت قند خون و درمان آن :

احساس ضعف ٬ سرگیجه ٬ عرق زیاد ٬ افزایش ناگهانی ضربان قلب ٬ احساس گرسنگی شدید ٬ تاری دید ٬ بی حسی لب و زبان از علائم افت قند می باشد .

برای درمان افت قند خون یک لیوان شیر و عسل یا اب میوه یا سه حبه قند یا آبنبات توصیه می شود .

چنانچه تجمع چربی در قسمت فوقانی بدن یعنی کمر و شکم بیشتر از اندام تحتانی یعنی ران و باسن باشد خطر ابتلا به دیابت ٬ کلسترول خون بالا ٬ بیماریهای قلب و عروق و افزایش فشار خون بیشتر می شود .

نکات مهم در برنامه غذایی افراد :

– از مواد نشاسته ای پیچیده مانند نان و غلات سبوس دار و حبوبات به جای قند های ساده استفاده کنید .

– از مصرف سیب زمینی و هویج پخته به صورت پوره خودداری نمایید .

– ماکارونی سبوس دار را فقط در آت جوشانیده و پس از صاف کردن مصرف نمایید ( ماکارونی را دم نکنید )

– استفاده از توت خشک ٬ کشمش سبز ٬ کشمش قرمز و خرمای زرد به مقدار کم با چای مناسب تر از خرمای مضافتی است .فرد دیابتی می تواند روزانه مقدار متعادلی از انواع میوه مصرف کند . ( ترجیحا انگور ٬ خربزه ٬ طالبی و میوه های بسیار شیرین کمتر مصرف شود )

– برای پیشگیری از یبوست تا حد امکان خود میوه به جای آب میوه و همچنین میوه با پوست مصرف شود .

– مصرف شیر و لبنیات کم چرب یا بدون چربی جهت تامین کلسیم ٬ پروتئین و سایر ویتامین ها و مواد معدنی توصیه می شود .

– سعی کنید پوست مرغ و چربی های اضافه و قابل رویت گوشت ها را قبل از طبخ جدا کنید و به جای سرخ کردن از روش آب پر ٬ کبابی و تنوری کردن استفاده نمایید .

– مصرف فراورده های گوشتی مانند سوسیس ٬ کالباس ٬ همبرگر و غذاهای کنسرو شده که دارای چربی و نمک زیاد هستند را به حداقل برسانید و مصرف انواع ماهی را در برنامه غذایی بگنجانید .

– به هنگام طبخ غذا از نمک کمتری استفاده کنید و پس از طبخ نیز از افزودن نمک خودداری نمایید .

– به جای سس های پرچرب از سرکه ٬ آبلیمو و آبغوره استفاده نمایید .

– برچسب های روی مواد غذایی را بخوانید .

– وعده های غذایی را به ۶ وعده  ( ۳ وعده غذایی اصلی و ۳ میان وعده ) تقسیم کنید و هیچ یک از وعده های غذایی را حذف نکنید .

– وعده های غذایی را در ساعات معین میل نمایید چراکه غذا خوردن منظم در تنظیم قند خون و جلوگیری از افت قند خون موثر است .

چربی خون بالا یکی از عوامل خطرناک برای بیماری قلبی محسوب می شود معمولا در افراد دیابتی بالاتر از افراد غیر دیابتی است با کاهش وزن ٬  تحریک بدنی منظم ٬  ترک سیگار ٬  برنامه غذایی مناسب می توان آنرا کاهش داده کنترل نمود .

منبع :

گروه تخصصی تغذیه ٬ بهداشت و تنظیم خانواده