پرخاشگری کودک – پیشگیری و درمان

نگاهی کوتاه به جهان اطراف به ما نشان خواهد داد که همان گونه که الیوتارونسون (۱۹۸۷) یکی از علمای اجتماعی معاصر گفته است :« عصرما عصر پرخاشگری است.» بخش عمده ی اخبار، رادیو و تلویزیون شرح و نمایش خشونت هایی است که در نقاط مختلف جهان از سوی انسان هایی نسبت به انسان های دیگر اعمال می شود. کشتارهای جمعی ، قتل های انفرادی ، تجاوز ، تبعیض ، محروم کردن از حقوق اولیه همه و همه گویای چهره ی خشن و زشت انسان نسبت به همنوعان خود است و جای تعجب نیست که آنتونی استر (به نقل از الیوتارونسون) عالم اجتماعی دیگر گفته است: « ما رفتارهای خشن انسان ها را نسبت به یکدیگر حیوانی می خوانیم ، ولی بررسی خشونت های انسان نسبت به انسان نشان می دهد که به کار بردن صفت حیوانی در مورد اینگونه رفتارها در واقع توهین به حیوانات است » در حقیقت هم هیچ حیوانی نسبت به همنوع خود تا این اندازه بی رحم و تا این اندازه خشن و ظالم نیست.

والدین به عنوان اولین مربی کودک

والدین به عنوان اولین معلم و مربی کودک ، در تربیت و چگونگی رفتارهای کودک مهم ترین نقش را دارا هستند و بی توجهی و احمال در این امر ، عواقب وخیمی را در زندگی کودک به وجود می آورد. رفتار کودک عکس العملی به عوامل محیطی مخصوصا نسبت به عملکرد والدینش می باشد چنانچه رفتار والدین با کودک بر همدلی ، صداقت ، دوستی ، احترام و پذیرش متکی باشد ، کودک احساس امنیت و آرامش می کند و از ابتلا به بسیاری از نابسامانیها محفوظ می ماند . از سوی دیگر ، انتقادهای بیجا و بی مورد و روابط خانوادگی گسسته و نابسامان ، کودک را مضطرب و آزرده خاطر می سازد و موجبات ابتلا به بسیاری از اختلالات رفتاری را فراهم می آورد که از جمله ی آنها پرخاشگری است. بدین لحاظ ، والدین باید با روش های صحیح تربیت و مواجهه با رفتارهای متعدد کودکان و نوجوانان به خوبی آشنا گردند تا به موقع بتوانند از وقوع مشکلات پیشگیری کنند. نگرش ها و رفتار والدین می تواند تسهیل کننده و یا مانع در جریان رشد و تکامل کودک باشد. والدین سخت گیر و خشن مانع می شوند تا فرزندانشان از روابط مثبت و سازنده با همسالان خویش که برای استقلال آنان موثر است بهره گیرند درحالیکه والدین پذیرا و فهمیده ، منبع امنیت برای نوجوانان نگران و مضطرب خویشخواهند بود. چنین والدینی نه تنها در حل مشکلات نوجوانان با او همراه و همیارند بلکه نوجوانان را به مستقل شدن و پذیرش مسئولیت تشویق می کنند.

ارزش های والدین دررشد کودک از اهمیتی خاص برخورداراست. والدینی که دارای معیارها و ارزش های والائی هستند و در زندگی به آنها عمل می کنند غالبا فرزندانشان نیز در مواجهه با ضوابط و رفتار تعارض انگیز دارای همان ارزش های والا خواهند بود برعکس والدینی که احساس مسئولیت نمی کنند و بر مبنای هرچه پیش آید خوش آید زندگی می کنند و آنچنان مادی می اندیشند که در زندگی برای مشکلات فرزندانشان به هیچ گونه پاسخ اخلاقی اعتقاد ندارند ، بی شک ارزش ها و معیارها و بالاخره فلسفه ی خویش از زندگی را به فرزندشان القا می کنند.بنابراین با تعیین رابطه ی رفتارهای همدلانه ی والدین با رفتارهای کودکان می توان به خانواده ها در جهت پیشگیری و درمان پرخاشگری راهبرد داد.

تعریف مفهومی پرخاشگری :

پرخاشگری رفتاری است که هدف آن صدمه زدن به خود یا به دیگری باشد. آنچه در این تعریف حایز اهمیت است ، قصدو نیت رفتارکننده است یعنی یک رفتار آسیب زا در صورتی پرخاشگری محسوب می شود که از روی قصدو عمد به منظور صدمه زدن به دیگری یا به خود انجام گرفته باشد.

انواع پرخاشگری :

– پرخاشگری خصمانه : هدف از این رفتار صرفا آسیب و آزار رساندن به فرد یا افراد دیگر می باشد. برای مثال : کودکی که به جنگ و ستیز با کودکان دیگر می پردازد.

– پرخاشگری وسیله ای : در این رفتار فرد می خواهد به هدفی که مورد نظرش است برسد و نمی خواهد به شخص یا اشخاص دیگر آزار یا آسیبی برساند. ولی احتمال آسیب رسیدن به فرد یا افراد دیگر وجود دارد. برای مثال : با هدف اینکه از طرف همسالانش تشویق شود دست به دزدی می زند.

عوامل زمینه ساز پرخاشگری :

ناکامی ، تنبیه های والدین و مربیان ، تأیید رفتار پرخاشگرانه از سوی اطرافیان ، تماشای خشونت از رسانه های ارتباط جمعی ، عوامل فرهنگی ، ناهماهنگی در روش تربیتی ، تضاد در دستورات والدین ، خشونت در خانواده ، از هم پاشیده شدن خانواده ، نبود یا کاهش مهارت در برقراری ارتباط ، تبعیض و مقایسه و … از جمله عوامل زمینه ساز پرخاشگری می باشند.

علایم و نشانه ها :

– ایجاد مزاحمت می کند و حالت دفاعی به خود می گیرد.

– دیگران را سرزنش می کند.

– با کودکان دیگر به جنگ و ستیز می پردازد.

– می خواهد نظم کلاس و مدرسه را به هم بزند.

– به دزدی و دروغگویی دست می زند.

– از رابطه اش با اطرافیان رضایت ندارد.

– از مدرسه و معلم خاطره ی خوشی ندارد.

– از بازگوکردن احساسات خود برعلیه والدین وحشت دارد و در نتیجه تلافی آن را بر سر دیگران می آورد.

راهکارهای پیشگیرانه ودرمانی :

تقویت رفتارهای اجتماعی فرزندان ، مانند ابراز همدردی و همدلی ، همکاری و مشارکت در امور

تنبیه الگوهای پرخاشگر ، دور کردن فرد پرخاشگر از مکان پرخاشگری ،تنبیه ملایم فرد پرخاشگر ، گوشزد کردن عواقب احتمالی رفتار پرخاشگرانه ، توجه و تقویت رفتارهایی که مغایر با پرخاشگری می باشند ، از بین بردن شرایط محیطی موثر در فراخوانی پرخاشگری ، ارائه ی مجموعه ای از استدلالها در مورد خطرات و عواقب پرخاشگری با شخص پرخاشگر یا قربانیان ، جلوگیری از تماشای فیلم های خشن ، ایجاد فرصت های مناسب و مورد قبول جامعه مانند فعالیت های ورزشی و هنری ، فراهم کردن امکان تخلیه ی هیجانی ، توجه به علاقه ها و سرگرمی ها به منظور پرورش استعدادها ، شناسایی نقاط قوت و ضعف و تقویت نقاط مثبت و…