دارو چیست – نکات مهم در مصرف و تاریخ انقضاء داروها
دارو ماده ی شیمیایی است که برای تشخیص ، پیشگیری ، درمان و رفع علائم بیماری یا بالا بردن کیفیت زندگی بیمار به کار می رود.
دارو ها از منابع مختلفی تهیه می شوند :
۱ – گیاهی
۲ – معدنی
۳ – میکروارگانیسم ها
۴ – روش های مهندسی ژنتیک
۵ – منابع حیوانی
۶ – منابع دریایی
۶ – روش های صناعی
تقسیم بندی نام دارو ها :
۱ – نام ژنریک : نام رسمی ماده ی دارویی است و توسط کمیته نامگذاری نظام دارویی انتخاب می شود.
۲ – نام تجارتی : توسط شرکت سازنده انتخاب می شود.
۳ – نام شیمیایی : نام مواد شیمیایی تشکیل دهنده ی دارو است.
تاریخ انقضاء داروها :
بر روی بسته بندی داروها ، تاریخی تحت عنوان ( Exp.date) یا تاریخ انقضاء درج می شود این تاریخ مشخص کننده ی زمانی است که از آن به بعد دارو قابل استفاده نیست. این امر ممکن است به علت کاهش ماده موثر دارو و در نتیجه کاهش اثرات درمانی حاصله و یا انجام فعل و انفعالاتی در ماده موثر دارویی رخ می دهد و آن را به ترکیبات سمی تبدیل می نماید که نه تنها موجب بروز اثرات درمانی مورد نظر نمی شود بلکه صدماتی نیز به ارگان های حساس به آن ماده ی سمی وارد می کند لذا توجه به تاریخ انقضاء داروها ضروری است.
نحوه ی دریافت دارو :
۱ – با نسخه ی پزشک
۲ – بدون نسخه ی پزشک : داروهایی که بدون نسخه از داروخانه دریافت می شوند داروهای OTC یا داروهای روی پیشخوان معروف هستند.
روش های تجویز دارو :
خوراکی ، تزریقی ، موضعی ، استعمالی ، استنشاقی
اشکال دارویی :
۱ – اشکال خوراکی : رایج ترین نوع مصرف داروها هستند که شامل جامد و مایع می باشد.
الف – جامد :
* قرص : مواد موثره ی دارویی همراه با مواد افزودنی مثل طعم دهنده ، رنگ ، و … که به صورت قرص تهیه می شود.
قرص ها به انواع بلعیدنی ، جویدنیی ، مکیدنی ، زیرزبانی ، و جوشان تقسیم می شوند.
* کپسول : ماده ی موثره ی دارویی داخل یک استوانه ژلاتینی قرار می گیرد که این پوشش بعد از مصرف خوراکی درون دستگاه گوارش باز و دارو آزاد می شود.
* پودر : ذرات ریز و نرمی هستند که قبل از مصرف باید به صورت محلول درآیند.
ب – داروهای مایع :
* شربت : محلول غلیظ قندی محتوی ماده ی فعال دارویی است.
* الگزیر : محلولی از دارو در پایه ی آب و الکل است.
* سوسپانسیون : نوعی داروی مایع که در آن ذرات ریز ماده دارویی در حلال آبی به صورت معلق می باشند.
* محلول خوراکی : فرآورده های مایعی هستند که دربردارنده ی یک یا چند ماده دارویی در یک حلال ( معمولا آب ) هستند.
۲ – اشکال تزریقی : دستیابی به اثرات سریع دارویی یکی از دلایل تجویز این شکل دارویی است که شامل آمپول ، ویال و محلول تزریقی بوده و به صورت استریل تهیه می شود.
روش های تزریق شامل عضلانی ، وریدی و زیرجلدی می باشند.
* آمپول : یک فرآورده یک بار مصرف آماده ی تزریق است ، که پس از باز شدن سر آن ، قابل نگهداری نیست.
* ویال : به دو صورت پودر یا محلول آماده تزریق وجود دارد که ممکن است یک یا چند بار مصرف شود.
* محلول تزریقی : ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ سی سی استریل هست که فقط به صورت وریدی تجویز می شود.
۳ – اشکال موضعی : به صورت موضعی در محل بیماری مالیده می شود.
* کرم و پماد : فرآورده های نیمه جامد غیر استریلی هستند که دارو در یک پایه ی مناسب ، قابل جذب تهیه می گردد و به صورت موضعی به کار می رود. پایه ی پماد چرب تر از پایه ی کرم می باشد.
* پماد چشمی : پمادهای استریلی هستند که جهت استعمال روی سطح پلک چشم استفاده می شوند.
* لوسیون : فرآورده های مایعی هستند که برای مصرف خارجی بر روی پوست یا مو استفاده می شوند.
* ژل : ماده ی نیمه جامدی ، حاوی ذرات کوچک و بزرگی است که به وسیله ی یک مایع کنار هم قرار گرفته است.
* محلول های استریل شستشو : محلول هایی هستند که برای شستشو مواضع مختلف در بدن مصرف می شوند.
۴ – اشکال استعمالی دارو ها :
* شیاف : فرآورده های دارویی که از راه مقعد یا مهبل استعمال می شوند و شامل انواع ذیل می باشند.
* شیاف مقعدی : داروی جامدی است که از راه مقعد استعمال می شود.
* کرم یا قرص واژینال ( مهبلی ) : قرص یا کرم واژینال به وسیله ی ( اپلیکاتور ) که همراه آن است در واژن استعمال می شود.
۵ – اشکال استنشاقی : فرآورده های محلول یا سوسپانسیونی هستند که به صورت فشرده در اسپری های مخصوص تهیه می شوند و در مجاری تنفسی به صورت استنشاقی استفاده می شوند.
۶ – قطره ها :
۱ – قطره ی چشمی : محلول یا سوسپانسیون استریل دارویی است که در سطح خارجی چشم و لایه ی داخلی پلک ها چکانده می شود.
۲ – قطره ی گوشی : حاوی محلول یا سوسپانسیون دارو بوده و در کانال گوش خارجی چکانده می شود.
۳ – قطره ی بینی : محلول دارویی است که جهت ایجاد تأثیرات موضعی در داخل بینی استفاده می شود.